صاحب «راز آفرینش انسان» در مقاله نهم از کتاب خود مى‏گوید:
جاى شگفتى است که در میان این همه انواع مختلف حیوانى که بر روى کره ارض ظاهر شده‏اند، اعم از آن‏ها که فعلًا وجود دارند، یا آن‏ها که منقرض گردیده و نابود شده‏اند غیر از شعور حیوانى هیچ‏گونه قواى دماغى دیگرى مشاهده نشده است، تا ظهور شخص انسان، از هیچ حیوانى اثرى بر جا نمانده است که توانسته باشد قطعه سنگى را بتراشد، یا ارقام را تا ده بشمرد یا اصلًا معنى رقم را فهمیده باشد.
در گیر و دار عرصه خلقت پاره‏اى مخلوقات به ظهور رسیده‏اند که عالى‏ترین درجه شعور حیوانى یا هوش یا حسیّات دقیقه دیگر را از خود ظاهر ساخته‏اند.
زنبور قرمز، ملخ را شکار مى‏کند و آن را در گودالى مى‏اندازد و به نقطه مناسبى از بدن ملخ شروع به تخم‏گذارى مى‏کند و همین که بچه‏ها از تخم درآمدند از گوشت بدن ملخ تغذیه مى‏کند بدون آن که یک دفعه او را بکشد؛ زیرا در این صورت خود آن‏ها هم تلف خواهند شد.
زنبور این عمل را هر مرتبه باید با نهایت صحّت و دقّت انجام داده باشد و الّا نسلى به وجود نمى‏آید.
علم هنوز نتوانسته است توجّهى بر این عمل بکند، ولى با وجود این نمى‏توان این اقدام عجیب را حمل بر تصادف و اتّفاق کرد.
پس از آن زنبور سوراخى در زمین مى‏کند و خود با نهایت خوشوقتى وارد آن شده در همانجا جان مى‏سپارد، نه خود زنبور و نه اخلاف آن سر از کارى که مى‏کنند در نمى‏آورند و نمى‏دانند بچه‏هاى آن‏ها پس از تولد چه مى‏کنند و اصلًا نمى‏دانند داراى فرزندى هستند، زنبور حتّى نمى‏داند که خود او به وجود آمده و زندگى کرده و مرده است.
زنبوران عسل و مورچگان تشکیلاتى به وجود آورده و حکومتى براى خود ساخته‏اند و در دستگاه خود او نوع سرباز و کارگر و غلام و خدمتکار، افرادى مى‏گمارند.
در میان یک طایفه از مورچگان رسم است که کارگران دانه جمع مى‏کنند و به لانه مى‏آورند تا در زمستان سایرین از آن تغذیه کنند، براى این منظور حجره‏هاى مخصوص آسیاب تعبیه کرده‏اند که مورچگان مخصوصى که داراى فک‏هاى بزرگ و قوى هستند دانه‏ها را در آنجا آسیاب کنند و براى غذاى سایرین آماده سازند.
شغل منحصر به فرد این کارگران آسیاب کردن دانه‏هاست و همین که فصل پائیز فرا رسید و دانه‏ها همه آسیاب شد، آن وقت مصالح عمومى اقتضا مى‏کند که حتّى المقدور در مصرف آذوقه صرفه‏جویى شود و چون عدّه آسیابان در نسل جدید رو به افزایش مى‏گذارد، به منظور همین صرفه‏جویى مورچگان نظامى شروع به اعدام آسیابانان مى‏کنند.
برخى از مورچگان به سائقه طبیعى یا از روى فهم و شعور حقیقى مزارع مخصوصى ترتیب مى‏دهند و قارچ در آن مى‏کارند و به مصرف غذاى خود مى‏رسانند، همین جماعت پاره‏اى کرم‏ها و شته‏هاى درخت را به دام آورده آن‏ها را اهلى مى‏کنند و به جاى گاو ماده و بز از آن‏ها استفاده مى‏کنند و از شیره شیرینى که از آن‏ها مى‏دوشند تغذیه مى‏نمایند، هم چنین مورچگان افرادى را اسیر کرده و به نام غلام و خدمت گزار نگاه مى‏دارند.
بعضى از مورچگان براى ساختن لانه، اوّل برگ‏ها را به قطعات مرتب مى‏بُرند و کارگران‏
آن قطعات را به جاى خود نگاه مى‏دارند و بعد براى آن که آن‏ها را به هم متّصل سازند، اطفال خود را در حالى که هنوز به صورت تخم هستند مثل دوک پشم‏ریسى از میان این برگ‏ها مى‏گذرانند و با لعابى که از تن این اطفال خارج مى‏شود، گوشه برگ‏ها را بهم مى‏دوزند، بدین ترتیب بچه مورچه، ناکام از تولید پیله در اطراف بدن خود، محروم مى‏ماند ولى در عوض نفع اجتماع را ملحوظ کرده و به جامعه خود خدمتى مى‏کند.
چطور مى‏توان باور کرد که اتم‏ها و ذرات بیجان که وجود مورچه را تشکیل مى‏دهند قادر به اجراى این همه عملیات غامض و عجیب باشند و آیا نباید گفت عقلى و شعورى در میان هست که آن‏ها را به چنین کارهایى وامى‏دارد؟! «1» آرى، عقل آن‏ها خدا است و خود آن‏ها از عقل بى‏بهره‏اند، ولى از میان جانوران تنها انسان است که رشد قواى دماغى او به حدّى رسیده که مى‏تواند تعقّل و استدلال کند، [و هموست که لیاقت دارا شدن عقل را به او عطا کردند]